वनस्पती शास्त्र

वनस्पतीच्या प्रत्येक भागाचा अभ्यास करणे म्हणजेच वनस्पती शास्त्र होय

वनस्पती शास्त्राचे अभ्यासानुसार भाग पडतात ते पुढीलप्रमाणे:

• रुपिकी (मोर्फोलोजी) - सजीवांच्या बाह्य रचनेच्या अभ्यासाचे शास्त्र
• शरीर (एनातोमी) - सजीवांच्या अंतररचनेच्या अभ्यासाचे शास्त्र
• शरीरक्रिया शास्त्र (फ़िजिओलोजी) - सजीवांच्या विविध जीवनक्रियांचा अभ्यास
• टाक्सानोमी - सजीवांचे वर्गीकरण 
• परीस्थीतीकी (एकॉलोजी) - पर्यावरण व सजीव यांचा परस्पर संबंधाचा अभ्यास

सजीवांची लक्षणे:

• स्वयंप्रेरणेने हालचाल हे सजीवांचे मुख्य लक्षण आहे 
• वनस्पती अवयवांची हालचाल करू शकतात उदा. लाजालूचे झाड
• पर्यावरणातील  कोणत्याही बदलास प्रतिसाद देण्याची सजीवांची क्षमता म्हणजे चेतना क्षमता
• पेशी हा सर्व सजीवांचा मुलभुत घटक आहे

एकपेशीय सजीव - जिवाणू, शैवालांचे काही प्रकार, अमीबा, परमेशियम

बहूपेशीय सजीव - धोतरा, सूर्यफूल, साप, घोडा

चयापचय क्रिया - सजिवांच्या शरीरातील विविध प्रक्रिया

चय - जिवद्रव्यात वाढ होण्याची क्रिया उदा. पेशींची वाढ 

पचय - या क्रियेत जिवद्रव्यातील घटक वापरले जातात, म्हणून ती विघटनाची क्रिया आहे 

चयापचय क्रियेट पुढील क्रियांचा समावेश होतो:

• पोषण - या क्रियेत अन्नाचे जिवद्रव्याच्या घटकांत रूपांतर होते 
• वृद्धि - सजीवांच्या आकार व आकारमानातील वाढ
• श्वसन - या क्रियेत उर्जा निर्माण होते 
• उस्तर्जन - शरीरातील टाकाऊ द्रव्ये बाहेर टाकण्याची क्रिया
• अनुकूलन - पर्यावरणातील बदलांशी जुळवुण घेण्याचे सजिवांचे लक्षण 
• प्रजनन व मुर्त्यु